گردآورنده مرتضی پاریزی
ناشر: رسانه گروهی پارس، بوستون آمریکا
Pars Mass Media, inc.
P.O.Box 455, Westwood, MA 02090
مرتضی پاریزی، روزنامه‌نگاری آرام و پر کار است که با انتشار ماهانه مجله خواندنی‌ها مطالب خواندنی و جالبی را تقدیم خوانندگانش می‌کند.
کتاب مستند ۱۳۳۲، شامل نه فصل می‌باشد: نخست‌وزیری مصدق؛ آغاز ناآرامی‌ها؛ خروج شاه از ایران؛ طرفداران شاه؛ رویدادهای پس از ۲۸ مرداد؛ به سوی آرامش؛ سرنوشت دکتر مصدق و همراهانش؛ سرنوشت دکتر فاطمی؛ دادگاه تجدیدنظر.
پاریزی در پیشگفتار می‌نویسد: هدف من ازگرد آور دن این مجموعه که به چند ماه آخر حکومت مصدق اشاره می‌کند و پایانش ذکر دادگاه مصدق است، آن بوده است که زحمت پژوهش‌گران، برای دستیابی به چند و چون رویدادهای مردادماه را… کم کند…. مطالب کتاب نقل خبرهای مربوط به این رویداد است که در مطبوعات آن روز به چاپ می‌رسید… به اجبار به چند کتاب برای صحت خبری نیز مراجعه کرده است. در ضمن مراجعه به این کتاب‌ها برای نویسنده مسلم شد که آنچه تا کنون درباره رویدادهای مرداد ماه ۱۳۳۲ نوشته شده یا آنقدر مصدق را مظلوم جلوه داده‌اند و شاه را دشمن خونی او قلمداد کرده‌اند و یا برعکس تلاش کرده‌اند، شاه را مطیع و منقاد مصدق معرفی کنند و مصدق را یک نخست‌وزیر یاغی به شمار آورند. اگرچه مصدق خود در دادگاه ضمن دفاعیات خود می‌گوید: من یاغی بودم و متمرد…
در فصل اول، نخست‌وزیری مصدق: روزنامه «دنیا» در مورد بیماری دکتر فاطمی وزیر امور خاجه دکتر مصدق می‌نویسد: «به دستور دکتر مصدق، دکتر فاطمی برای معالجه در هامبورگ از ارز دولتی که بهای آن با ارز آزاد (ریالی) تفاوت فاحش دارد استفاده می‌کند. نخست‌وزیر هنگام عزیمت دکتر فاطمی متذکر شد اگر به مشکلات پولی برخورد کرد، فوراً اطلاع دهد تا از کیسه خود هر مقدار وجهی که لازم باشد حواله نماید… نصف مخارج را در آلمان دکتر مصدق پرداخت و سال گذشته بابت مخارج و عمل جراحی ایشان در بیمارستان نجمیه تمام مبلغ صدوبیست هزار و پانصد‌و پنجاه و پنج ریال را از جیب خود پرداخت….
در روابط شاه و مصد ق می‌نویسد:… آنچه شاه در مقابل دولت مصدق انجام می‌دهد، نشانه همراهی و همدلی کامل مقام سلطنت با نخست‌وزیر مملکت است. قبلاً هم شاه به درخواست مصدق خواهر و برادرانش را از ایران به خارج می‌فرستد تنها شاهپور غلامرضا و یکی دو تن دیگر از برادران شاه در تهران می‌مانند. مصدق به ملکه ثریا همواره در نهایت احترام می‌کند…
کسانی که رویداد ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را کودتای شاه علیه مصدق می‌دانند،حتماً از رویدادهای پشت پرده آگاهی نداشته‌اند و نمی‌دانند که شاه حتی در مسافرت به نقطه‌ای از مملکت خود باید طبق خواست مصدق عمل کند… مادر و خواهران شاه که به دستور مصدق به خارج تبعید شده‌اند از نظر مالی در خارج از کشور با مشکلاتی روبرو هستند. روزنامه دنیا می‌نویسد، از دوسال و نیم پیش به این طرف از ایران خار ج شده‌اند تا چند ماه… که مرتباً وجوه قابل ملاحظه‌ای به صورت ارز از تهران دریافت داشته‌اند (روزنامه دنیا)ولی اخیراً خالی بودن صندوق‌های اداره کل حسابداری وزارت دربار… اکنون مدت یک ماه است، حاج محمد نمازی از کمک خرج به شمس پهلوی و فاطمه پهلوی خودداری می نماید. علت آن پرداخت نکردن آن وجوه به ریال در تهران به برادرش مهدی نمازی بوده است. سرانجام هیأت وزیران در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۳۲ بنا به پیشنهاد وزارت درباره تصویب کرد ماهانه معادل ۷۳۰۰ دلار ارز دولتی برای هزینه خاندان سلطنت مادام که در خارج هستند در اختیار وزارت دربار بگذارد.
۱.ملکه ثریا و همراهانش ۳۰۰۰ دلار، ملکه مادر ۱۵۰۰ دلار، شاهدخت شهناز ۷۰۰ دلار، شاهدخت شمس ۷۰۰ دلار، شاهدخت اشرف ۷۰۰، شاهپور علیرضا ۷۰۰ دلار. در این تصویب نامه نام دیگر شاهزادگان مقیم خارج ذکر نشده است…
کاشانی در مبارزه با مصدق و دعوای ریاست مجلس می‌گوید: کاندید فعلی من برای جانشینی مصدق، سرلشکر زاهدی است و اگر بتوانم او را که مرد ضد انگلیسی و وطن‌پرستی است به زمامداری برسانم ،از مداخله در امور سیاست کنار و به امور دینی خواهم پرداخت…
در حاشیه سفر به بغداد می‌نویسد: ساعت ۵/۱ بعد از نیمه شب بغداد بود که وارد شهر کربلا شدیم… فرماندار کربلا از شاه تقاضا نمود که قبل از مشرف شدن به حرم قدری استراحت فرمایند. ولی اعلیحضرت موافقت نفرمودند و درست دو ساعت ازنیمه شب بود که پس از سه ساعت و ۵ دقیقه مسافرت به صحن مطهر حضرت سیدالشهدا (ع) وارد شدیم و پس از زیارت مرقد مطهر امام شهید ساعت ۳۰/۲ دقیقه به طرف محل استراحت حرکت کردیم…
در مکی و مصدق می‌نویسد: سرتیپ مدبر (رئیس شهربانی) گفت آقای دکتر مصدق یک ساعت قبل دستور دادند که شما را آزاد کنیم و اکنون شما آزاد هستید. مکی می‌گوید در این موقع خونسردی خود را از دست دادم و عصبانی و متأثر شدم و گفتم به آقای دکتر مصدق بگویید یادتان نرفته شب نهم اسفند که شما را ازمجلس به منزل بردیم دست در گردن من انداخته بودید و می‌گفتید «خدا ترا برای مملکت نگاه دارد. شما خیلی به مملکت و به ملت خدمت کرده‌ای، من هیچوقت خدمات شما را فراموش نخواهم کرد.» این نتیجه آن همه خدمت بود؟…
در شاهکارهای سیاسی شاه: خواندنی‌ها، مقاله‌ای از مجله تایم نقل کرده است که:«… محمدرضا شاه برخلاف پدر خود پادشاهی رئوف و نازک قلب و مهربان بود…مصدق پیرمرد زندانی بیماری بود که محمدرضاشاه با اصرار و التماس حکم آزادی او را از پدرش گرفت. دکتر مصدق یازده سال پس از آن به صدارت رسید و دو سال و چند ماه دوران حکومت او پرحادثه‌ترین و عجیب‌ترین ایام تاریخ ایران بود… اولین کار مصدق اخراج انگلیسی‌ها و ملی کردن نفت بود…
مصدق صمیمی‌ترین پشتیبانان خود نظیر کاشانی و مکی را از دست داد و ماهرانه رقبا و مخالفین خود را سرکوب و لجن‌مال کرد.قوه قانون‌گذاری را با کسب اختیارات نابود ساخت… مصدق در دوران حکومت خود از هیچ اقدامی برای تضعیف مقام سلطنت فروگذار نکرد… دربار را تحت کنترل خود گرفت؛ کمونیست‌ها را در حمله به مقام سلطنت و شاه آزاد گذاشت؛ قانونی برای سلب عنوان فرماندهی کل قوا و تحدید اختیارات شاه به مجلس داد و چون مجلس آن را تصویب نکرد با رفراندم مجلس را منحل ساخت. مصدق می‌خواست فرمان انحلال مجلس را هم به امضای شاه برساند… ولی دیگر این دفعه شاه زیر بار نرفت. خاطره پدر و نصایح مادر را به یاد آورد. بدون تردید و درنگ فرمان نخست‌وزیری سرلشگر زاهدی را امضا کرد و ایران را ترک گفت.» … منچستر گاردین معتقد است: خروج شاه از ایران پس از صدور فرمان عزل دکتر مصدق یک شاهکار سیاسی بود. در صورتی که اگر شاه به آ ن صورت از ایران نمی‌رفت چه بسا که دکتر مصدق به اتهام توطئه کودتا دربار را منهدم می‌ساخت و شاه را از میان می‌برد و رژیم جمهوری خود را بر روی دوش کمونیست‌ها استوار می نمود.»
در خاطرات والاحضرت اشرف می‌گوید: به نقل از خواندنی‌ها، شماره ۱۰۳، سال سیزدهم، خبرنگار روزنامه فرانسوی اپسی‌پاری می‌نویسد: اشرف، این زن جوان سی ساله که در مصاحبه بیشتر نقش ممتحن را بازی می‌کند، از من خواست پهلویش قرار گیرم و صحبتش را گوش کنم. این صحبت صورت یک حمله را داشت.
خواهر شاه نخست گفت: در روزنامه‌های فرانسه به من «پلنگ» خطاب می‌کنند. این موضوع بسیار زننده و رنجش‌آور است. من می خواهم یک زن باشم نه یک حیوان وحشی. من تا کنون فکر می‌کردم که فرانسوی‌ها بیش از این مؤدب هستند… من زنی نیستم که به آسانی مغلوب شوم. شاید از این جهت که من در خلال زندگی پرطوفان خود همیشه موفق شده‌ام…. اگر معنی پلنگ بودن این است من می‌خواهم پلنگ باشم حتی برای فرانسوی‌ها…
در سرنوشت دکتر مصدق و همراهانش می‌نویسد: دکتر شایگان متهم است که در سفر خود به آلمان با فرزند محمدحسن میرزای قاجار تماس گرفته و از او دعوت نموده است که هرچه زودتر به ایران بیاید.وی با مشورت با دکتر حسین فاطمی و دیگران تصمیم داشته فرزند محمدحسن میرزای قاجار را به ایران بیاورد تا اگر جمهوری شدن موفق نباشد،اقدامات سریعی برای انتقال سلطنت به خانواده قاجاریه صورت دهند… محمدحسن میرزا چون می‌دانسته است که زمینه خاندان قاجار در ایران بد است ازآمدن به ایران خودداری می کند…
لطفی وزیر دادگستری مصدق در دادگاه می‌گوید: «من در حضورشان صریحاً عرض می‌کنم که یک شخص فوق‌العاده عصبانی و بی‌گذشت هستند که نظیر آن را ندیده‌ام… ایشان فوق‌العاده سوءظنی و زودباور و خوش‌باور و به گزارش‌های رفقایشان اعتماد داشتند…
دکتر مصدق و قانون اختیارات: دکتر مصدق در ادامه حرف هایش در دادگاه می‌گوید: اگر حکمی دادید و نفهمیدید نزد وجدان خودتان سرافکنده هستید. در اینجا دکتر مصدق مثل معلمی که درس می‌دهد شروع به نصیحت می‌کند.
بگذارید بگویم که پهلوی خدای‌خودتان؛ پهلوی وجدان خودتان شرمنده نباشید،آدم بی‌‌گناه ازحرف حساب کسی نمی‌رنجد،صبر و حوصله داشته باشید جلوی حرفم را نگیرید…. امروز همه دنیا ناظر این محاکمه هستند. می‌خواهند ببینند این دادگاه چه حکم می‌کند. یک حریف ما به هر جا رفت نتوانست ما را محکوم کند.در شورای امنیت رفت محکوم شد (مشت روی میز می‌کوبد) در دیوان بین‌المللی رفت نتوانست کاری کند (با فریاد تکان‌دهنده) شایسته نیست بگویند حریف در مملکت خودمان مرا به دست چند افسر خودمان محکوم کرد (خطاب به رئیس دادگاه با نعره) شما باید بروید و از حق ایران دفاع کنید.امروز روزی است که شما می‌توانید به این مملکت خدمت کنید برای مصالح ایران جنگ کنید (می‌لرزد با مشت روی میز می‌زند) شانه از این خدمت خالی نکنید. نگذارید تمام دنیا بگویند آن دولتی که با خارجی مبارزه می‌کرد، حریف هرجا رفت یک نفر آدم پیدا نکرد که حق به او بدهد و همه گفتند ما حاضر نیستیم حق یک مملکت مظلومی (دکتر مصدق به نحو مؤثری شروع به گریه می‌کند. حاضرین اغلب متأثر شده چند نفری گریه می‌کنند. چند نفری هم نگاه‌های غضب‌آلود می‌نمایند) مثل ایران از بین برود ولی همین حریف بتواند در داخله ایران قصد خود را به دست آورد….
سرنوشت دکتر فاطمی: پریوش سطوتی همسر فاطمی در مورد نحوه دستگیری همسرش در اسفند سال ۱۳۳۲ می‌گوید و دکتر فاطمی بعد از ۲۸ مرداد ، دو الی سه ماه در منزل یکی از نز دیک‌ترین دوستانم مخفی بود.پس از گذشت چند ماه به منزل دکتر محسنی که داروساز بود رفت و تا زمان دستگیری در آنجا سکونت داشت…
یکی از خدمه‌های خانه دکتر محسنی خبر مخفی بودن فاطمی در آن خانه را به بیرون منتقل کرد و ساواک به آن خانه ریخت و فاطمی را دستگیر کرد.تیمسار نصیری بلافاصله پس از دستگیری فاطمی، با ماشین وی را به دم کاخ برد تا به شاه دستگیری فاطمی را اطلاع دهد»… اکنون فاش شده است که مهم‌ترین عامل در دستگیری دکتر فاطمی راهنمایی‌های خواهرزاده او بوده و بدون همکاری مستقیم وی با مأمورین شهرداری و فرمانداری نظامی، کشف محل اختفای فاطمی امکان‌پذیر نبوده است (فرانس سوار)….
روزنامه شاهد مضروب و مجروح شدن دکتر فاطمی را پس از دستگیری در مقاله‌ای تحت عنوان «مصونیت در پناه پلیس» مورد بحث قرار داده می‌نویسد: «در تمام دنیا مجرم پس از اینکه دستگیر شد در پناه قانون و پناه قدرت پلیس از هر گزندی مصون است تا محکمه قضاوت، آخرین نظر خود را در آخرین مرحله بررسی و رسیدگی و اعلام کند… کریمپور شیرازی که شب سه‌شنبه گذشته (۲۵ اسفند ۱۳۳۲) در اثر جراحات ناشی از سوختگی فوت کرد و حسین فاطمی که چند روز قبل از آن در حین انتقال به زندان مضروب و مجروح شد هر دو متهم بودند اما هرچه بودند…می‌بایست جزای آنها، مکافات آنها در ترازوی قضاوت محکمه تعیین و به موقع اجرا گذاشته شود…
فاطمی چگونه تیرباران شد؟خواندنی‌ها در شماره ۱۶ سال پانزدهم مورخ سه شنبه ۲۵ آبان ۱۳۳۳ (۱۶ نوامبر ۱۹۵۴) درلشکر دو زرهی اجرا شد از وقتی که حکم اعدام دکتر فاطمی از دادگاه تجدید نظر صادر گردید عده ای از خویشاوند ان و منسوبین از جمله برادران و خواهر وی توسط عده‌ای از رجال نظیر علی دشتی، سردار فاخر حکمت، جمال امامی، امام جمعه، مطیع‌الدوله حجازی از شاهنشاه تقاضا داشتند که حکم اعدام دکتر فاطمی یک درجه تخفیف یابد.دکتر سیف‌پور طی تلگرامی از خدمات دکتر فاطمی از مبارزه با کمونیست‌ها و مبارزه‌اش در شورای امنیت نوشت…
شاهنشاه با فرجام دکتر فاطمی موافقت نکرده بودند و دستور داده بودند اجرای حکم تا دستور ثانوی متوقف بماند… از وصیت‌نامه دکتر فاطمی اطلاعی در دست نیست ولی وی به خواهر خود چندی قبل وصایایی کرده بود…
در هنگام مرگ دکتر فاطمی قیم فرزند سه ساله خود (سیروس) را دکتر مصدق قرار داد. گویا دکتر مصدق قیمومیت دکتر فاطمی را پذیرفته است. دکتر فاطمی جوان‌ترین وزیر امور خارجه در تاریخ ایران به شمار می‌رود….