مسعود نقره‌کار
انتشارات فروغ
بررسی: شاهرخ احکامی
از دکتر مسعود نقره‌کار،نویسنده و پژوهشگر تا کنون ۳۰ کتاب در چهار زمینه تاریخ جنبش روشنفکری و کانون نویسندگان ایران؛ دگراندیشی و کشتار دگراندیشان در ایران؛ پزشکی و روان‌شناسی؛ و ادبیات داستانی چاپ شده است که تعدادی از این کتاب‌ها در «میراث ایران» بررسی شده‌اند. این کتاب شامل فصل ۱: درباره خودکشی (از تعریف خودکشی… تا خودکشی اعتراضی و انواع دیگر خودکشی)؛ فصل ۲: افسردگی (شادی و خودکشی از افسردگی… تا چه باید کرد)؛ فصل۳: هنرمندان و بیماری‌های روانی و اعتیاد (از رابطه خلاقیت و بیماری‌های روانی و اعتیاد… بیماری های جسمی و خلاقیت)؛ ۴: خودکشی هنرمندان (علل خودکشی هنرمندان)؛۵: خودکشی هنرمندان اهل قلم (خودکشی نویسندگان و شاعران ایرانی)؛ فصل۶: رد پای خودکشی در آثار هنری سینما (خودکشی با بازتاب گسترده در آثار هنری)؛ و بالاخره فصل۷: پیوست‌ها، منابع و مآخذ و نام‌نامه.
نقره‌کار در پیشگفتار می‌نویسد: خودکشی حادثه‌ای ناباورانه، تراژیک و هنوز رازی سر به مهر است. واقعه‌ای تکان‌دهنده و میخکوب‌کننده که از نگاه بیشتر صاحب‌نظران و مردم غیرقابل پذیرش و نشانه فقدان سلامتی است.
در «چیست خودکشی»، می‌نویسد: اعتراض به آنچه که «اسلام کاظمیه» از زندگی تعریف داشت و فریاد کرد: «زندگی = ناراحت و بی‌اختیار خود به دنیا آمدن، یک عمر بی‌اختیار خود دویدن، از مرگ ترسیدن و بی‌اختیار و میل خود رفتن… من، مؤلف این کتاب، خودکشی‌های دردناک و تلخی را درزندگی تجربه کرده‌ام. یکی از آنها خودکشی دوست و هم‌بازی دوران کودکی و نوجوانی‌ام «اکبر فری» بود که در برابر چشمان حیران و قلب‌های لرزان من و دوستان و هم‌بازی‌های‌مان، کنج حیاط محقرشان، حلق‌آویز شده آرام گرفته بود.
در این میانه تجربه خودپشیمانی بسیاری از اقدام‌کنندگان به خودکشی را شاهد بوده‌ام.به عنوان پزشک بخش فوریت‌های پزشکی در بیمارستان سوانح سوختگی تهران بارها شاهد بودم که دختران و زنانی که با روش خودسوزی اقدام به خودکشی کرده بودند، التماس کنان می‌گفتند «می‌خواهم زنده بمانم».. در آمریکا از صدهزار آمریکایی ۱۶ نفر دست به خودکشی می‌زنند.تنها در سال ۲۰۱۶ حدود ۴۵ هزار نفر در این کشور خودکشی کردند… جایگاه و مقام ایران در زمینه خودکشی رتبه‌هایی از ۴۸ تا رتبه ۵۷ در جهان اعلام شده است… زنان بیش از سه برابر مردان اقدام به از بین بردن خود می‌کنند… اما خودکشی منجر به مرگ بین مردان سه برابر زنان است… در سال ۱۳۸۲ در ایران شش مورد برای هر صدهزار نفر جمعیت بوده است. یعنی بیش از سه‌هزار خودکشی موفق در کل کشور که شامل ۶۵درصد مردان و ۳۵درصد زنان بوده‌اند… در سال ۹۷ در ایران ۹۹۲۷۰ نفر معادل ۱۲۱ نفر در هر صدهزار جمعیت عمومی اقدام به خودکشی کردند که ۲۰درصد زیر ۱۸ سال بوده‌اند….
کارل مارکس خودکشی را در نبود جایگزینی بهترین، افراطی‌ترین پناهگاه در مقابل مصیبت زندگی خود می‌داند… حکومت اسلامی با توجیه و آموزش و نهادینه کردن خشونت در افزایش انواعی از خودکشی‌ها نقش داشته است…. تماشای مراسم اعدام، آسیب های جبران ناپذیر ذهنی (روانی) به مردم خواهد زد و روحیه آنها را جریحه‌دار خواهد کرد… خودکشی بین بازماندگان قربانی حس اندوه و ناامیدی باقی می‌گذارد. «بتهوون» عشق و علاقه شدیدی به برادرزاده‌اش «کارل» داشت و در این راه از هیچ کوشش و فداکاری دریغ نمی‌کرد. به همین خاطر متحمل رنج و سختی‌های زیادی شد. پس از اقدام به خودکشی کارل که نافرجام بود… بتهوون آرزو داشت برادرزاده‌اش تحصیلات عالی داشته باشد یا تاجری معروف شود، اما کارل بیشتر وقتش در قمارخانه‌ها بود و پول قرض می‌کرد. بتهوون در نامه‌ای به او می‌نویسد: برای شخص فاسدی چون تو، ضرری نخواهد داشت که به کوشی ساده و با حقیقت باشی. دل من از رفتار مزورانه‌ای که با من داشته‌ای رنج‌ها برده است و به آسانی نمی‌توان از یاد برد.بتهوون او را می‌بخشد و بالاخره کارل طوری خودکشی می‌کند که جان سالم به در برد و این بتهوون را تا آستانه مرگ از غصه پیش برد.بتهوون او را پسرم می‌نامید، ولی در بستر مرگ بتهوون نبود. بتهوون در ۲۶ مارس ۱۸۲۷ در سن ۵۶ سالگی مرد…
دین اسلام به ویژه مذهب تشیع خودکشی را فعلی حرام، پلید و گناه کبیره اعلام کرده است…. از امام باقر روایت شده است: «شخس مؤمن به هر بلایی گرفتار می‌شود و به هر مرگی ممکن است بمیرد، ولی خودکشی نخواهد کرد…».
در خودکشی اعتراضی از هما دارابی کوشنده سیاسی و فرهنگی و از دوستان دوران دانشکده پزشکی و زندگی دوران تخصصی (پزشکی) و خانوادگی‌اش در نیوجرسی یاد کرده است که پس از انقلاب سال ۵۷ به دلیل بدحجابی و با عنوان عدم رعایت شئونات اسلامی از استادی دانشگاه بر کنار و مطب او تعطیل شد. هما در اعتراض به حجاب اجباری در سن ۵۴ سالگی در دوم اسفند ماه سال ۱۳۷۲ در میدان تجریش تهران با اقدام به خودسوزی خودکشی کرد»…
آنتونی بوردین چهره موفق برنامه‌های تلویزیونی آشپزی در سی‌ان‌ان در هتل محل اقامتش در پاریس خود را حلق‌آویز کرد.افسردگی و اعتیاد او عامل خودکشی بود. مرگ بوردین پرسش‌های بسیاری را مطرح کرد.افسردگی باعث شد به اعتیاد رو بیاورد یا اعتیاد او را به ورطه افسردگی و سرانجام خوکشی کشاند؟
شاد بودن را از ویژگی‌های فرهنگ ایرانی دانسته‌اند و نشانه‌های شادمانگی را اندیشه‌های زرتشتی، زروانی مانوی و دیگر اندیشگی های ایرانی می‌دانند… روحانیون اهل تشیع و شاهان تشیع به ویژه از دوران صفویه به این سو، بیشتر شارعان ماتم و عزا و عزاداری بوده‌اند… آگاهی و شناخت از دو پدیده بیماری روانی و اعتیاد به مواد مخدر، راه بهره‌برداری‌های سرکوب‌گرانه سیاسی و عقیدتی غیرانسانی و غیراخلاقی را که دیکتاتورهای رنگارنگ در رابطه با مبتلایان و قربانیان این دو بیماری به عمل آورده‌اند خواهد بست….
درباره واپسین سال‌های زندگی سیداشرف‌الدین حسینی گیلانی، معروف به نسیم شمال شاعر و روزنامه‌نگار، گزارش‌های مبهم و متناقضی وجود دارد. به روایتی در سال ۱۳۰۹ هـ.ش دچار اختلال حواس شد.درباره سبب بروز اختلال مشاعر و و رهایی او از بیمارستان نیز نظرها متفاوت است. برخی تلاش ملک‌الشعرا بهار در رهایی اشرف‌الدین از تیمارستان و ملزم کردن خانواده سپهدار به پرداخت نفقه به او را مؤثر شمرده‌اند و برخی کوشش سیدحسن مدرس را در رهایی از تیمارستان یاد کرده‌اند.اشرف‌الدین در بحران بیماری نیز از فعالیت‌های ادبی هر چند محدود باز نمانده است.
اشرف‌الدین گیلانی در ۲۹ اسفند ۱۳۱۲ کمی پس از رهایی تیمارستان در اولین روزهای آغاز پانزدهمین سال انتشار نسیم شمال درگذشت.سعید نفیسی در این رابطه می‌گوید: او را به تیمارستان شهرنو که در آن زمان دارالمجانین می‌گفتند بردند.در قسمت عقب تیمارستان جایی به او اختصاص دادند. من نفهمیدم چه نشانه جنونی در این مرد بزرگ بود. همان بود که همیشه بود. مقصود از این کار چه بود؟این یکی از بزرگ‌ترین معماهای حوادث این دوران زندگی ماست….
از میان هنرمندان، به‌خصوص از میان شاعران و نویسندگان معاصر میهن‌مان که از ناهنجاری‌های روانی رنج برده‌اند، می‌توان از صادق هدایت، اسماعیل شاهرودی،غزاله علیزاده و شهرنوش پارسی پور نام برد… هدایت این گونه «دیوانگی‌اش را برای دوستش تقی رضوی شرح داد: «تو پاریس از تو جدا شدم یک راست رفتم یک کافه‌ای در کاشان، چند گیلاس دیگر هم زدم.حساب را پرداختم و بقیه‌اش را انعام دادم. بعد رفتم به یک نقطه پرت و دورافتاده کنار رودخانه مارن و از لابلای یک پل قدیمی شیرجه زدم آن تو. نمی‌دانستم که یک جفت جوان در قایق زیر پل مشغول معاشقه‌اند.جوانک فوری پرید و مرا بیرون کشید…
سال‌ها بعد هدایت در نامه‌ای به تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۲۹ به یکی از دوستان خودش نوشت: بالاخره تصدیق کمیسیون پزشکی را گرفتم. تشخیص داده بودند: «روانپریشی» دارم و اجازه دو ماه مرخصی داده‌اند.دو ماه بروم فرانسه و مشغول معاینه شوم…
مرگ دکتر غلامحسین ساعدی و بسیاری از نویسندگان وشاعران الکلیک و معتاد ایرانی را شاید بتوان در زمره «خودکشی‌های» تدریجی یا مزمن و یا غیرمستقیم آورد. غلامحسین ساعدی یکی از نمونه‌های ابتلا به الکلیسم در میان اهل قلم بود که سرانجام الکل پس از سوق دادن او به سوی افسردگی جانش را گرفت.در نامه‌ای به همسرش می‌نویسد: عیال ناز نازی خودم.حال من اصلاً خوب نیست. دیگر یک ذره حوصله برایم باقی نمانده… دیگر نمی‌توانم خودم را جمع و جور کنم. ناامید ناامید شده‌ام. اگر خودکشی نمی‌کنم فقط به خاطر توست والا یک باره می‌شاشیدم به این زندگی و خودم را راحت می‌کردم…
در خودکشی هنرمندان درباره هوشنگ سارنگ می خوانیم: هوشنگ سارنگ، بازیگر تئاتر، سینما و رادیو که در نقش سهراب بهترین بازی را داشت… در اوج افتخار به دام اعتیاد گرفتار آمد… او در قالب یک تارزن دوره‌گرد آواره کوی و برزن شد… خانه و زندگی‌اش ازهم پاشید… در مسافرخانه حقیقت‌جو در خیابان ناصرخسرو اتاقی کرایه کرده بود. روز جمعه چون سارنگ از اتاق بیرون نیامد، خدمتکار به اتاقش مراجعه کرد… سارنگ سینه خود را مثل پهلوی سهراب شکافته و درگذشته بود….
در مورد اقدام به خودکشی فروغ فرخزاد، ابراهیم گلستان می‌گوید: دو مرتبه، نمی‌دانم چرا این‌کار را کرده بود. هیچ نمی‌‌دونم این چیزایی که می‌خونید که فلان قوم وخویشاش اینو گفته، قوم و خویشاش همه دروغ می‌گن. سر این حرف‌ها با دروغ‌می‌خوان خودشونو وارد قصه بکنن… فروغ فرخزاد اما پیش‌تر و به طور مستقیم یکی از دلایل اقدام به خودکشی را در نامه‌ای به گلستان نوشته بود، فروغی که در۱۶ سالگی ازدواج کرده بود. آن عشق و ازدواج مضحک در شانزده سالگی پایه‌های زندگی آینده مرا متزلزل کرده بود.
صادق هدایت در ۲۹ فروردین ۱۳۳۰ در آپارتمان کوچکش در پاریس بعد از اینکه درزهای خانه را با پنبه پوشاند، شیرگار را باز کرد تا تن به مرگی «سرخوشانه و خلسه‌وار بد هد. بهترین لباس‌هایش را پوشیده بود. پول کفن و دفن و خرید قبری درگورستان پرلاشز را در پاکتی بالای سرش گذاشته بود.اما سیگار پال‌مال‌اش را تمام کرده بود….
دکتر محمد صناعی، شاعر، مترجم، روان‌شناس و نظریه‌پرداز مباحث تربیتی و روان‌شناسی یکی ازتأثیرگذارترین بنیان‌گذاران رشته روان شناسی در ایران است… زمانی که آنا فروید، دختر زیگموند فروید، مؤسسه فروید را بنیاد نهاد و از صناعی دعوت کرد تا به عنوان مشاور این مؤسسه او را یاری دهد، او در سال ۱۳۴۸ ایران را ترک کرد و به همکاری با مؤسسات فرهنگی علمی نظیر دانشگاه کمبریج و مؤسسات مرتبط با مسایل و علوم روحی روانی اروپا و آمریکا پرداخت. دکتر محمود صناعی پس از خودکشی دخترش خود نیز اقدام به خودکشی نمود. وی ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۵ در لندن هنگامی که ۶۶ سال داشت خود را جلو قطار انداخت و خودکشی کرد….
اسلام کاظمیه نویسنده و خالق قصه‌های کوچه دلبخواه، جای پای اسکندر و قصه‌های شهر خوشبختی، در ماه مه ۱۳۷۶ (۱۹۹۷) هنگامی که ۶۷ سال داشت در پاریس خودکشی کرد. اسلام کاظمیه کوشند سیاسی و فرهنگی از پایه‌گذاران کانون نویسندگان ایران بود و به همراهی علی‌اصغرحاج سید جوادی نشریه جنبش را تأسیس کرد…
شاهرخ مسکوب در کتاب روزها در راه می‌نویسد: در پاریس با گروه نجات ایران دکتر امینی همکاری می‌کرد. امینی مرد و اسلام کاظمیه شاگرد یک مغازه فتوکپی شد. چند سالی هم به شاگردی گذشت و به پیسی و نداری و آبروداری تا اینکه یک مغازه مفلوک بدبخت فقیر و بیچاره فتوکپی باز کرد.این کاره نبود و در همه کار و همه چیزش درمانده بود و سکته قلبی و بیماری سخت، تنهایی،نداری و عزت نفس گرفتاری مالی و اجرائیه و بدتر از همه اینکه برای آدمی دردمند سیاست نومیدی از هرچه در ایران می‌گذرد و بیگانگی تمام با هر چه در اینجاست و آخر سر؟ خودکشی و خلاصی! مرگ یک بار شیون یک بار…
حسن هنرمندی شاعر، پژوهشگر و مترجم و منتقد ادبی که آثارش از نخستین ادبیات تطبیقی در ایران بود در ۲۶ شهریور ۱۳۸۱ در پاریس با خوردن قرص خواب‌آور همراه با کنیاک خود را کشت و از همسایگی فقر و غربت گریخت…
نیوشا فرهی، نویسنده و منتقد در اعتراض به ورود علی خامنه‌ای، رئیس جمهور وقت به نیویورک برای سخنرانی در سازمان ملل، خود را در برابر ساختمان فدرال لس‌آنجلس به آتش کشید….
منصور خاکسار شاعر و کوشنده فرهنگی و سیاسی در ۲۷ اسفند ۱۳۸۸ در ۷۱ سالگی در شهر لس‌آنجلس خودکشی کرد. بهروز شیدا می‌نویسد: بررسی آثار منصور خاکسار نشان می‌دهد که او به شدت تحت تأثیر سه مرگ در زندگی خود بوده است: نخستین مرگ فروغ فرخز اد؛ دو مرگ دیگر دو خودکشی یکی مرگ صادق هدایت و دیگر مرگ غلامرضا تختی…
و بالاخره خودکشی علی‌اکبر داور؛ ناصر یگانه، حقوق‌دان وسیاستمدار؛ علیرضا پهلوی؛ لیلا پهلوی؛ و غلامرضا تختی که از بیماری افسردگی رنج می‌برد و با تشدید مشکلات خانوادگی دست به خودکشی زد…
کتابی مستند با بیش از ۱۴ صفحه منابع و مآخذ فارسی و انگلیسی، کتابی مفید و آموزنده است.