بی بی سی فارسی ـــ انارها و هندوانه‌های بادکنکی زیر نور مهتابی بزرگ بازارچه برق می‌زنند و جلوی ویترین، یک کاج کوچک آذین شده است. چراغ چشمک‌زن‌های پشت شیشه مغازه، پارچه نوشته بزرگ «یا فاطمه» سردر گذر بازار را روشن و تاریک می‌کند.مردم بی‌تفاوت به تلاقی این سه مناسبت، دنبال خرید شب یلدا هستند و از قیمت‌های کمرشکن خوراکی‌ها به هم می‌گویند.
این تصویر، وضعیت بازار شب یلدای امسال است. جشن آئینی یلدا و روزهای کریسمس با دهه فاطمیه همزمان شده‌اند و یک‌بار دیگر فاصله حکومت با جامعه را در زمینۀ تفاوت سبک زندگی برجسته کرده است.
یک سو به دنبال برپایی جشن‌های انار و مهمانی‌های یلدا و حتی کریسمس‌اند، تریبون‌های رسمی اما به دنبال پخش عزاداری‌ها و «نوحه‌های یلدایی» هستند.
مداح از بلندگو می‌خواند: «ببینم شبی که حرم فاطمه باشم…شب عشقه، شب یلدا…امشب یک دقیقه بیشتر از همیشه عاشق کوثرم، امشب یک دقیقه بیشتر از همیشه عاشق حیدرم.»
منبع تصویر،PABLIC DOMAIN
مخالفت چهل ساله با مناسک سنتی و آئینی
با تشکیل جمهوری اسلامی، مبنای حکومت‌مداران، تغییر هویت ایرانی به هویت اسلامی و شیعی شد. با این تحلیل، هر نوع مضمونی که به تعبیر مقام‌های نظام عناصر «طاغوت» داشت مذموم شمرده و مناسکی با بن‌مایه‌های مذهبی تقویت شد.
آیت‌الله علی خامنه‌ای اول فروردین ۷۷ در سخنرانی نوروزی‌اش در مشهد گفت: «نوروز باستانی نوروزش خوب است اما باستانی‌اش بد است. زیرا نوروز جشنی در خدمت حکومت‌های استبدادی قبل از اسلام بود.»
رهبر جمهوری اسلامی یک‌سال بعد دوباره به مشهد رفت و چنین گفت: «یک نفر هم پیدا مى‌شود که از سر اشتباه و ندانم‌کارى، به جاى مرقد امام رضا و مرقد امام بزرگوار و مرقد حضرت معصومه و مراسم معنوى، تخت جمشید را زنده مى‌کند. البته تخت جمشید، یک اثر معمارى است؛ انسان، اثر معمارى را تحسین مى‌کند و چون متعلق به ما و مال ایرانی‌هاست، به آن افتخار هم مى‌کند؛ اما این غیر از آن است که ما دل‌ها و ذهن‌ها و جان‌هاى مردم را متوجه به نقطه‌اى کنیم که در آن خبرى از معنویت نیست، بلکه نشانه طاغوتی‌گرى است.»
بر این اساس، حکومت به مناسبت‌های باستانی وآئينی روی خوشی نشان نداده و سعی کرده که در مقابل آن مناسبت‌های مذهبی و حتی نوظهوری مانند پیاده روی اربعین و غدیر را جایگزین کند. تلاشی برای یکدست‌سازی جامعه و تحمیل سبک فرهنگی و عقیدتی مطلوبش در میان مردم.
محمد جواد اکبرین، تحلیلگر سیاسی، دلیل این رفتار حکومت را «در ترس از دست دادن کنترل جامعه» عنوان می‌کند: «به نظر می‌رسد حکومت دینی از دل مناسبت‌های مذهبی توانسته به نوعی تبلیغ اطاعت از خود را دربیاورد. اما از دل مناسبت‌های سنتی نمی‌تواند. از دل یلدا نمی‌تواند. به همین دلیل یا بنا بر تقابل با این سنت‌ها دارد و یا اینکه می‌خواهد مناسبت‌هایی را جایگزین آن کند.»
در بیانیه گام دوم انقلاب، نقشه راه چهل ساله دوم جمهوری اسلامی ، تصریح شده که باید «عیار معنویت و اخلاق را در فضای عمومی جامعه به گونه‌ای چشمگیر افزایش داد.»
برای رسیدن به این هدف، مناسبت‌هایی که در چهار دهه گذشته توسعه پیدا کرده و بودجه‌های گسترده صرف آنها شده ، به عنوان مصادیق این اهداف فهرست شده است: «مساجد و فضاهای دینی رونقی بی‌سابقه گرفت. صف نوبت برای اعتکاف از هزاران جوان و استاد و دانشجو و زن و مرد و صف نوبت برای اردوهای جهادی و جهاد سازندگی و بسیج سازندگی از هزاران جوان داوطلب و فداکار آکنده شد. نماز و حج و روزه‌داری و پیاده‌روی زیارت و مراسم گوناگون دینی و انفاقات و صدقات واجب و مستحب در همه‌جا بویژه میان جوانان رونق یافت و تا امروز، روزبه‌روز بیشتر و باکیفیّت‌تر شده است.»
تمامی این مناسبت‌ها با پشتیبانی رهبر جمهوری اسلامی و نهادهای وابسته به آن تبلیغ شده است. به تناوب آن مکان‌های مقدس گسترده‌تر شده‌اند و سازمان‌ها و نهادهای مذهبی تقویت شده‌اند. از جمله مداحان، حامیان تاثیرگذار دستگاه رهبری به عنوان بازوهای اجرایی فرامین رهبر جمهوری اسلامی به شدت قدرت گرفته‌اند.
در مقابل تلاش شده که مردم از آیین‌ها و سنت‌های کهن ایرانی فاصله بگیرند.
بعضی روحانیون از تریبون‌های رسمی آنها را آئین‌های ضد اسلام توصیف کرده‌اند. مرتضی مطهری از روحانیون صاحب‌نام در سال‌های ابتدایی انقلاب، گفت: «با سمنو پختن از نحسی خارج می‌شویم؟ روزی که سمبل خرافه و حماقت ماست، روز تعطیلی است. بدانید این مسائل مال اسلام نیست.»
با این حال به رغم تمام سیاست‌ها و هزینه‌ها و تبلیغات سنگین، شواهد نشان می‌دهد جمهوری اسلامی در جا انداختن ایدئولوژی‌های مدنظرش موفق نبوده است.
حتی در بعضی موارد ناچار به عقب‌نشینی شده‌اند. همچنان که اقدام دولت محمود احمدی‌نژاد در کاستن از تعطیلات عید نوروز و اضافه کردن به تعطیلات عید فطر به جایی نرسید.
منبع تصویر،MEHR
تغییر تاکتیک در شکل مخالفت
جمهوری اسلامی از مقطعی تغییر تاکتیک داد. کوشید مفهوم نمادهای ملی و فرهنگی را عوض کند. همچنان که در هفته گذشته، رسانه‌های نزدیک به حکومت از یلدا با عنوان «یلدای فاطمی» نام می‌برند و مردم را تشویق به تهیه بسته‌های غذایی برای نیازمندان می‌کنند.
همزمان در شبکه‌‌های تلویزیون رسمی، طرح کمیته امداد به نام «یلدای مهربانی» با هدف جمع‌آوری کمک‌های نقدی تبلیغ می‌شود.
شورای عالی انقلاب فرهنگی هم، به تازگی تصمیم گرفت نام این روز را به «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» و چهارشنبه‌سوری را به «روز تکریم همسایگان» تغییر دهد. قبلا هم روز سیزده بدر روز طبیعت نامگذاری شده بود.
اما حجم واکنش‌ها به حدی بود که مقام‌ها ناچار به توضیح شدند.
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر ارشاد واکنش‌ها را بداخلاقی رسانه‌ای تعبیر کرد و گفت که هدف «فرهنگ‌سازی» بوده است.
با این حال سیاست مقام‌های جمهوری اسلامی همچنان تغییر محتوای مناسبت‌ها و بازتولید مفهومی تازه بوده است. اما هر چه اصرار آنها بیشتر شده، حساسیت‌های فرهنگی جامعه نیز افزایش پیدا کرده و برگزاری مراسمی مثل یلدا و بزرگداشت عمومی آن جدی‌تر شده است.
تازه ترین مورد از این دست واکنش‌ها، ویديوهای متعدد رقص مردم در واکنش به برخورد با رقصیدن صادق بوقی، مرد ۷۰ سالۀ معروف رشت بود.
سفره‌های یلدا این روزها، از چهار دیواری خانه‌ها فراتر رفته و با تجمل و گستردگی بسیار در مراکز خرید برپا شده‌اند. در کنار آن موزیک ویديوهایی منتشر می‌شود که نشان می‌دهد گروهی در شب یلدا، یاد قربانیان اعتراض‌های جنبش «زن، زندگی، آزادی» را گرامی داشته‌اند. به نظر می‌رسد در تلاقی دو مناسبت آئینی و مذهبی، همچنان جامعه و حکومت، هر کدام راه خود را می‌روند.