روابط ترکیه و ایران؛ چشم‌انداز دیدار ابراهیم رئیسی با اردوغان

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، برای دیداری رسمی چهارشنبه چهارم بهمن به ترکیه سفر خواهد کرد.

قرار بود این سفر روز ۱۵ دی صورت بگیرد که به دلیل انفجار در مراسم سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی در کرمان به تعویق افتاد.

به گزارش رسانه‌های ایران، یک هیئت از مقامات ارشد سیاسی و اقتصادی ابراهیم رئیسی را در این سفر همراهی خواهد کرد.

در جریان این سفر، هشتمین نشست شورای‌عالی همکاری دو کشور به ریاست رئیسان جمهوری ترکیه و ایران برگزار خواهد شد.

هفتمین نشست این شورا در تیرماه سال گذشته در طول سفر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در تهران برگزار شد.

در آن نشست همچنین قرار شد که تمدید قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه برای ۲۵ سال آینده و افزایش میزان صادرات گاز در دستور کار طرفین قرار بگیرد. برآورد می‌شود پیشرفت کار در این زمینه در هشتمین نشست پیگیری شود.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، انتظار می‌رود آقایان اردوغان و رئیسی در یک نشست خبری مشترک هم شرکت کنند.

رقابت در عرصه سیاست خارجی

سفر ابراهیم رئیسی به ترکیه در حالی برگزار می‌شود که منطقه با بحران ناشی از جنگ در غزه مواجه است.

جمهوری اسلامی ایران و دولت اسلامگرای رجب طیب اردوغان در ترکیه در برخی زمینه‌ها در سیاست خارجی رقیب یکدیگر و در زمینه‌هایی دارای دیدگاه‌های متعارض بوده‌اند.

هر دو کشور به روش‌های خاص خود به تلاش برای گسترش نفوذ در کشورهای اسلامی و منطقه ‌ادامه داده و در این زمینه رقیب یکدیگر تلقی می‌شده‌اند.

همچنین مواضع دولت ترکیه و حکومت جمهوری اسلامی در مورد منطقه آسیای میانه به ویژه در ارتباط با طرف‌های درگیر در مناقشه قره‌باغ بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، متفاوت بوده است.

ترکیه به شدت از موضع جمهوری آذریابجان حمایت سیاسی کرده و حتی کمک‌های نظامی در اختیار آن کشور قرار داده است. روابط ترکیه و ارمنستان به خاطر موضوعات تاریخی همواره با تنش همراه بوده و با وجود ابراز علاقه گاه به گاه طرفین برای بهبود روابط، تغییر محسوسی در آن مشاهده نشده است.

در مقابل، جمهوری اسلامی ایران ضمن تلاش برای حفظ روابط مناسب با جمهوری آذربایجان، معمولا موضع دوستانه‌تری نسبت به ارمنستان داشته و برخلاف دولت غربگرای آذربایجان، از جمله کشورهای حامی روسیه تلقی می‌شود.

در مواردی در گذشته، مقامات جمهوری آذربایجان برخی نهادهای حکومتی جمهوری اسلامی ایران را به اقداماتی خلاف مصالح کشور خود، متهم کرده‌اند.

در مورد روابط با همسایگان، ترکیه، و به میزان محدودتر و موفقیت کمتری، جمهوری اسلامی ایران به عملیات نظامی یکجانبه در مناطق کردنشین عراق مبادرت ورزیده و این عملیات را واکنشی نسبت به تهدیدهای امنیتی از سوی کسانی قلمداد کرده‌اند که عناصر معارض خود می‌دانند.

«جنگ غزه»؛ عامل همسویی سیاسی

اما سفر ابراهیم رئیسی در زمانی برگزار می‌شود که حکومت‌های هر دو کشور مواضع سیاسی همسویی در قبال بحران غزه اتخاذ کرده‌اند.

جمهوری اسلامی که خصومت با غرب و اسرائیل یکی از پایه‌های اصلی سیاست خارجی آن را تشکیل می‌دهد، از حامیان سیاسی، مالی و ظاهرا تسلیحاتی گروه‌های تندرو فلسطینی از جمله حماس و جهاد اسلامی بوده است.

این گروه‌ها مانند حکومت ایران و برخلاف تشکیلات خودگردان فلسطینی، همچنان با هرگونه سازشی با اسرائیل مخالفت می‌کنند و خواستار نابودی این کشور هستند.

پس از حمله حماس و گروه‌های همسو با آن به اسرائیل در روز ۷ اکتبر، مقامات و رسانه‌های نزدیک به حکومت جمهوری اسلامی ایران ضمن ستایش از این عملیات، بر حمایت خود از گروه حماس در غزه تاکید نهادند و در مورد واکنش نظامی اسرائیل هشدار دادند.

پس از آغاز عملیات گسترده نظامی اسرائیل در غزه، مقامات ایرانی به اظهارات شدید در مورد واکنش نسبت به این نوع عملیات ادامه داده‌اند. اما آنها تا کنون، واکنش عملی در حمایت از گروه‌های فلسطینی در غزه نشان نداده‌اند. البته دولت‌های غربی ایران را متهم می‌کنند که از طریق گروه‌های نیابتی در یمن و لبنان علیه اسرائیل دست به اقدامات ایذایی زده است.

حکومت ایران در عین حال از نظر سیاسی کاملا از مواضع حماس و گروه‌های همسو با آن حمایت کرده است.

ترکیه که از زمان تشکیل کشور اسرائیل آن را به رسمیت شناخته، طی دهه‌های اخیر مناسبات اقتصادی، فرهنگی، علمی و فنی نزدیک و رو به گسترشی با اسرائیل داشته است.

اما در سال‌های اخیر، رویکرد دولت راستگرای اسرائیل نسبت به اختلاف با فلسطینیان به خصوص فشار اقتصادی بر نوار غزه پس از تسلط حماس بر این منطقه، باعث سردی روابط سیاسی دو طرف شده است.

در تلاش برای بهبود روابط و بازگشت به همکاری نزدیک‌تر، در بهار سال ۲۰۲۲، ایزاک هرتزوک، رئیس جمهوری اسرائیل، برای دیدار با رجب طیب اردوغان به ترکیه سفر کرد و دو طرف بر ضرورت احیای روابط نزدیک تاکید نهادند.

با اینهمه، از زمان آغاز عملیات جاری اسرائیل در غزه، آقای اردوغان آشکارا موضعی خصمانه نسبت به دولت اسرائیل اتخاذ کرده، رویکردی که با توجه به وسعت مشارکت در تظاهرات حمایت از غزه، ظاهرا مورد حمایت افکار عمومی ترکیه بوده است. در مواردی او مشخصا شخص نخست وزیر اسرائیل را هدف حملات تند لفظی قرار داده است.

در عین حال، به گزارش منابع رسمی، روابط اقتصادی ترکیه و اسرائیل همچنان ادامه داشته و در بخش‌هایی گسترش یافته است.

انتظار می‌رود در جریان سفر ابراهیم رئیسی به ترکیه، در مورد تحولات جاری در غزه نیز گفتگو شود و احتمالا اشتراک مواضع دو طرف در مورد جنگ غزه و درخواست از جامعه جهانی برای پایان دادن به این درگیری در بیانیه مشترک دیدار مورد تاکید قرار گیرد.

ممکن است دو طرف در مورد اتهام تهدیدهای امنیتی از سوی مناطق کردنشین عراق نیز گفتگو و ضمن تاکید بر تعهد به حفظ تمامیت و رعایت حق حاکمیت دولت عراق، در اظهارات عمومی خود به آن اشاره کنند.