سفر ابراهیم رئیسی به عمان، محور مذاکرات چه بود؟

بی بی سی فارسی ـــ ابراهیم رئیسی رئیس ‌جمهوری ایران در پایان سفر یک روزه به مسقط، پایتخت عمان، به تهران بازگشته است.

آقای رئیسی در این سفر با هیثم بن‌طارق سلطان این کشور ملاقات کرده است. این اولین سفر رسمی یک رئیس‌جمهور ایران به عمان پس از درگذشت سلطان قابوس در ژانویه سال ۲۰۲۰ و به تخت نشستن هیثم ‌بن‌طارق است.

در جریان سفر آقای رئیسی به مسقط، ۱۲ سند همکاری در حوزه‌های سیاسی، حمل و نقل ، همکاری های دیپلماتیک، اقتصادی و گردشگری بین ایران و عمان امضا شد.

دو کشور همچنین با صدور یک بیانیه مشترک خواستار توسعه روابط دو جانبه شدند.

رسانه‌های ایران می‌گویند که مقام‌های عمانی “تشریفات کاملی” برای استقبال از آقای رئیسی به اجرا گذاشتند و از جمله سلطان عمان برای استقبال از رئیس‌جمهور به فرودگاه رفته است.

سلطان عمان در یکی از کاخ های سلطنتی با هیات ایرانی دیدار کرده، به ابراهیم رئیسی مطابق سنت عمانی‌ها یک شمشیر هدیه داده و به افتخار رئیس جمهور ایران ضیافت ناهار برگزار کرده است.

پس از این ملاقات، فهد بن محمود آل سعید معاون نخست وزیر عمان با آقای رئیسی ملاقات کرده است. همزمان دیداری هم بین وزرای خارجه ایران و عمان در کاخ محل اقامت آقای رئیسی برگزار شده است.

این پنجمین سفر خارجی ابراهیم رئیسی از زمان آغاز ریاست‌جمهوری‌اش در مرداد ۱۴۰۰ است. سفر او به مسکو و نحوه رفتار مقام‌های روسی با وی و هیات ایرانی خصوصا نحوه مواجه سرد ولادیمیر پوتین رهبر روسیه، تا مدت‌ها محل بحث در فضای سیاسی ایران و انتقاد از آقای رئیسی بابت اصرار بر انجام این سفر بود.

سفر وی به عمان دومین دیدار رسمی‌اش از یک کشور حوزه خلیج فارس است.

ایران و عمان به طور سنتی روابط نزدیکی با هم دارند که ریشه آن به کمک نظامی محمدرضا شاه پهلوی به سلطان قابوس برای مبارزه با شورشیان چپگرای ظفار است که در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی تمامیت ارضی عمان را تهدید می‌کردند. ایران با حضور نظامی در عمان، به پیروزی سلطان قابوس کمکی حیاتی کرد و روابط دو کشور پس از سقوط شاه در ایران با وجود فراز و فرودهای منطقه‌ای از جمله جنگ هشت ساله ایران و عراق، پایدار ماند.

در جریان اعتراضات گسترده به نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸ که محمود احمدی‌نژاد پیروز آن معرفی شده بود، سلطان قابوس که پس از انقلاب بهمن ۵۷ به ایران سفر نکرده بود، عازم تهران شد که در شروع دوره دوم ریاست‌جمهوری آقای احمدی‌نژاد و با وجود افزایش مشکلات خارجی ایران، یک موفقیت برای مقام‌های ایران به حساب می‌آمد.

عمان خصوصا در سه دهه اخیر نقش میانجیگیر بین ایران و دولت‌های غربی داشته و در دهه ۱۳۹۰ خورشیدی، با واسطه شدن بین دولت ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران، زمینه ساز توافق هسته‌ای برجام شد.

هرچند عمان در آزادی نازنین زاغری و انوشه آشوری دو شهروند ایرانی-بریتانیایی از زندان‌های ایران و بازگشت حدود نیم میلیارد دلار طلب ایران از بریتانیا که اسفند ۱۴۰۰ رخ داد اقدامات مهمی انجام داده اما نقش سنتی این کشور در روابط بین ایران و غرب، در ماه‌های اخیر کمرنگ شده و به جای آن قطر، دیگر کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، فعالتر بوده است.

رئیس‌جمهور ایران و امیر قطر در هفته‌های اخیر سفرهای متقابلی به تهران و دوحه داشته‌اند و مقام‌های قطر به طور قابل‌توجهی سعی می‌کنند بین ایران و آمریکا برای احیای توافق برجام، میانجیگری کنند اما عمان که نقش اصلی میانجی بین دو کشور برای توافق برجام را داشت، همانند یک دهه پیش فعال به نظر نمی‌رسد.

پس از درگذشت سلطان قابوس و آغاز سلطنت سلطان هیثم، با اینکه انتظار می‌رفت مقام‌های ایرانی در بالاترین سطح در مراسم مربوط حاضر شوند اما ایران وزیر خارجه خود را به مراسم فرستاده بود.

مقام‌های ایرانی ابراز امیدواری کرده‌اند که با سفر یک روزه ابراهیم رئیسی به مسقط، روابط دو کشور وارد مرحله تازه‌ای شود و از جمله توافقات اقتصادی ایران و عمان جنبه اجرایی بگیرد.

علی نجفی، سفیر ایران در مسقط، گفته است که یکی از مهمترین زمینه‌های توسعه همکاری دو کشور در زمینه ترانزیت و حمل و نقل است که از مهمترین آن، کریدور حمل و نقلی موسوم به “موافقتنامه عشق‌آباد” است.

این توافق بین عمان، ایران، ترکمنستان و ازبکستان منعقد شده است و قرار است ترانزیت کالا را از مسیر ایران بین دو کشور آسیای میانه و حاشیه خلیج فارس و دریای عمان رونق بدهد اما تاکنون اجرایی نشده است.

ایران امیدوار است تا با این توافق، موفق شود نقش تزانزیتی خود در منطقه را ارتقا بدهد و درآمد تازه‌ای برای دولت ایجاد کند که به دلیل تحریم‌های ایالات متحده، در شرایط مناسبی قرار ندارد.

با وجود ابراز علاقه مقام‌های ایرانی به اجرای این توافق، عمانی‌ها درباره آن هنوز اشتیاقی نشان نداده‌اند و به نظر نمی‌رسد محوریتی در سفر آقای رئیسی داشته باشد.

اجرای توافق گازی دوره خاتمی با عمان

دو روز پیش از سفر ابراهیم رئیسی به عمان، جواد اوجی، وزیر نفت ایران عازم مسقط شده بود. ایرنا خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران می‌گوید “مهم‌ترین توافقی که در این سفر به دست آمد، توسعه یکپارچه میدان نفتی مشترک موسوم به هنگام است”.

میدان نفتی “هنگام” بین ایران و عمان مشترک است و قرار است به‌صورت یکپارچه یعنی مشترکا توسط دو کشور توسعه پیدا ‌کند تا بالاترین میزان برداشت از آن ممکن شود. به غیر از این توافق، رسانه‌های ایران می‌گویند طرح ساخت خط لوله صادرات گاز ایران به عمان که در زمان ریاست‌جمهوری محمد خاتمی امضا شده بود، از سرگرفته می‌شود.

طبق تفاهمی که نزدیک به ۲۰ سال بین دو کشور ایران و عمان به دست آمده بود قرار بود از سال ۱۳۸۷ خورشیدی، صادرات گاز به عمان را با ۳۰ میلیون متر مکعب در روز آغاز و طی پنج سال به رقم ۷۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش دهد.

تحریم‌های بین‌المللی بر سر پرونده اتمی ایران و پس از رفع آن، اعمال تحریم‌های یکجانبه اما بسیار وسیع ایالات متحده باعث شده است که بسیاری از تفاهم‌های اقتصادی از جمله توافق‌های نفتی و گازی که ایران پیش از شروع تحریم‌ها با شرکای بین‌المللی خود امضا کرده بود، به مرحله اجرا نرسد.

کنترل تنش در دو سوی تنگه بین‌المللی هرمز

ایران و عمان دو کشور مجاور تنگه هرمز هستند که گذرگاه ورود و خروج به آب‌های خلیج فارس است. با اینکه روابط ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس پس از انقلاب بهمن ۵۷ دستخوش تلاطم‌های بسیاری بوده، در دوره سلطنت سلطان قابوس، روابط با ایران باثبات بود.

هرچند ایران در زمان بالاگرفتن تنش‌های سیاسی بین‌المللی بارها تهدید به بستن تنگه مشترک با عمان به روی کشتی‌های بین‌المللی کرده اما مقام‌های عمان با خونسردی تلاش کرده‌اند تا از سطح تنش‌های لفظی بکاهند و زمینه بازگشت آرامش به منطقه شوند.

عمان و ایران در یک زمینه دیگر هم تلاش کرده‌اند تا مانع عمیق شدن شکاف بین ایران و کشورهای خلیج فارس شوند.

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در دوره‌ای به طور پی در پی به مساله اختلاف امارات عربی متحده با ایران بر سر جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی، اشاره داشتند اما عمان هرچند پای بیانیه‌های مشترک شورای همکاری که به این موضوع اشاره داشته را امضا کرده اما نه ایران علاقمند به انتقاد از عمان بابت این اقدام بوده و نه عمان بر این نکته تاکیدی داشته که توان بالقوه برای دامن زدن به اختلاف بین همسایگان را داشته است.