بی بی سی – انتشار ویدیویی از مراسم جشن عقد موقت یک دختربچه و مردی جوان در “لیکک “شهرستان “بهمئی” در استان کهگیلویه و بویراحمد ایران موضوع ازدواج کودکان را بار دیگر در شبکه‌های اجتماعی به صدر بحث‌ها برد. در ویدیویی که نخستین بار جواد حیدریان، خبرنگار، در توییتر منتشر کرد دیده می‌شود که دختربچه‌ای در لباس عروس محلی در کنار مرد جوانی نشسته و عاقد در حضور اطرافیان، خطبه عقد موقت را با ذکر مهریه به میزان ۳۱۴ سکه می‌خواند. این ویدیو که بسیاری آن را “تکان‌دهنده” توصیف کرده‌اند در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان بسیار دست به دست شد و صدای اعتراض بسیاری را برانگیخت. موضوعی که موجب شد مقامات ایران سریعتر از معمول به این موضوع واکنش نشان دهند. معصومه ابتکار، معاون دولت ایران در امور شهروندی، چند ساعت پس از داغ شدن این ویدیو در توییتر از منتشر کننده ویدیو خواست تا جزئیات بیشتری از محل و زمان این اتفاق برای پیگیری در اختیار او قرار دهد. با فشار افکار عمومی و پیگیری‌های فعالان محلی در کهگیلویه و بویراحمد، واکنش مقامات محلی محدود به واکنش مبهم فرماندار بهمئی نماند که گفته بود “به دلایلی ترجیح می‌دهم در این خصوص صبحت نکنم البته بی‌تفاوت نخواهیم بود”
قدرت یک ویدیو و شبکه‌های اجتماعی را در ایجاد حساسیت و آگاهی‌رسانی در مواردی از این دست نمی‌توان نادیده گرفت. پیش از این ویدیو، ازدواج دختربچه‌ها در ایران چند عدد و رقم بود در آمار ثبت احوال ایران و کاریکاتورهایی که در انتقاد به ازدواج کودکان، مرد را گاهی در قامت “هیولا” به تصویر کشیده‌اند.
اما در این ویدیو، بیننده به وضوح کودکی را می‌بیند که در کنار مرد جوانی با ظاهری کاملا معمولی نشسته و در میان جشن کوچک اقوام و فامیل شاید حتی از شادی در دلش قند آب می‌شود. این ملموس بودن و وضوح با این ویدیوی کوتاه است که صاف و مستقیم به بیننده منتقل می‌شود.
اما حفاظت از حریم خصوصی برای کودکی که به سن قانونی نرسیده بسیار مهم است. در فرهنگ رسانه‌‌ای از جمله مثلا طبق آیین‌نامه روزنامه‌نگاری بی‌بی‌سی، انتشار تصویر کودک بدون اجازه سرپرست، نیاز به ملاحظات زیادی دارد.
اعلام جرم علیه مرد جوان، پدر دختر و عاقد
حالا و بنا بر اعلام حسن نگین تاجی، رئیس دادگستری استان کهگیلویه و بویراحمد، مشخص شده است که عقد میان دختربچه و مرد جوان باطل شده است.
دختربچه این ویدیو حدود ۱۱ سال و مرد جوان ۲۲ ساله است. خبرگزاری ایسنا به نقل از آقای نگین تاجی نوشته است که “گفته شد هدف از عقد موقت، محرمیت و شناخت بیشتر بود تا بعدا عقد رسمی کنند اما احساس کردیم دختر آگاهی پایینی دارد و مصلحت نیست حتی عقد موقت هم باشد، بنابراین عقد منتفی و منحل شد”
در گروه‌های تلگرامی محلی از سردفتر ازدواج و طلاق شهرستان بهمئی نقل شد که” تاکنون هیچ مدرکی دال بر ازدواج رسمی این زوج در دفاتر این شهرستان ثبت نشده است”
بنا بر اعلام رئیس دادگستری شهرستان بهمئی “هر پدری که در سن کوچک دختر خود را مجبور به ازدواج کند مجرم است و این جرم برای عاقد و داماد هم منصوب می‌شود.” دادگستری به عنوان مدعی‌العموم از مرد جوان به همراه پدر دختر به دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان بهمئی و از فرد عاقد در دادسرای ویژه روحانیت اعلام جرم کرده است.
قانون، فعالان و آمار چه می‌گویند
طبق قانون فعلی در جمهوری اسلامی ازدواج دختران زیر ۱۳ و پسران زیر ۱۵ سال شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت و با تشخیص دادگاه صالح ممکن است.
فعالان حقوق کودک و حقوق زنان چندین سال است که تلاش می‌کنند با تغییر قانون در مجلس ایران حداقل سن ازدواج را برای دختران به ۱۶ سال و برای پسران به ۱۸ سال برسانند و ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را ممنوع کنند.
فقط در سال ۹۶ و براساس گفته‌های رئیس ثبت‌احوال استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد، در این استان ۹دختر زیر ۱۰سال و ۴۵۸ دختر زیر ۱۵ سال ازدواج کردند.
بنا بر آمار سازمان ثبت احوال ایران از سال ۹۲ تا ۹۶ در ایران هزار و هفت دختر زیر ۱۰سال و بیش از ۱۹۳ هزار دختر زیر ۱۴سال ازدواج کرده‌اند.
مخالفان و موافقان چه می‌گویند
بسیاری از منتقدان نقش قانون تسهیل ازدواج و تلاش حکومت ایران برای تشویق جوانان به تشکیل خانواده در سالهای اخیر را در قبح‌زدایی از ازدواج کودکان زیر سن قانونی موثر می‌دانند.
فعالان، نقش نهادهای مرتبط از جمله آموزش و پرورش، وزارت علوم و سازمان صدا و سیما در فرهنگ‌سازی و آگاهی‌رسانی را بسیار موثر می‌دانند و از فقدان آموزش‌ها در آموزش و پرورش و در بعضی موارد نقش مخرب تلویزیون دولتی ایران در این زمینه گلایه می‌کنند.
بعضی از کاربران هم به برخورد موردی با پدیده ازدواج کودکان در ایران انتقاد می‌کنند و به برخورد ریشه‌ای با این مساله معتقدند.
اما سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس از جمله موافقان قانون فعلی و منتقد لایحه افزایش سن ازدواج پیش از این گفته بود که “سن بلوغ جوانان در ایران کاهش یافته و تصویب چنین طرحی موجب”افزایش فساد اخلاقی” می‌شود.
بعضی از ناظران هم غیرقانونی کردن ازدواج در سنین پایین را موجب جلوگیری از پشتیبانی قانونی از زنان در این ازدواج‌ها می‌دانند و می‌گویند بالا بردن سن ازدواج تنها به اقدامات غیرقانونی و دور زدن قانون و آسیب‌های بعدی منجر خواهد شد
انتشار ویدیو کار درستی بود؟
گروهی به انتشار این ویدیو بدون محو کردن چهره دختربچه انتقاد کرده‌اند و آن را مصداق نقض حقوق کودک دانسته‌اند. از آنجا که چهره و نام کامل کودک زیر سن قانونی در این ویدیو مشخص است، بعضی از فعالان حقوق کودک با تاکید بر لزوم اطلاع‌رسانی و پیگیری در این گونه موارد، انتشار ویدیو بدون دستکاری را کار غلطی قلمداد می‌کنند.
جواد حیدریان، خبرنگاری که این ویدیو را منتشر کرده در رشته توییتی به این موضوع پرداخته و ضمن عذرخواهی این ویدیو را تکان‌دهنده توصیف کرده و نوشته است که ” این ویدیو بیش از ‘یک ویدیو ‘ عادی است. از نظر من این یک خبر تکان دهنده است! بنابراین در وحله اول ضایع شدن حقوق یک دختر و بعد صدها دختری که ویدیویی از آنها منتشر نشده مساله است. به نوبه خودم عذرخواهی می‌کنم. اما آیا متوقف شدن ازدواج یک دختر بچه ارزش کمی دارد؟”