تهیه و تنظیم: دکتر یوسف جلالی
تغییر اقلیم به معنی دگرگونی درازمدت الگوی آب و هوای آتمسفر زمین تعریف می‌شود، و پژوهشگران اقلیم‌شناسی به بررسی عوامل تعیین‌کننده در تغییر اقلیم می‌پردازند. اما آیا علم اقلیم‌شناسی، آتش‌سوزی‌های کالیفرنیا و طوفان‌های عظیم امسال را در ارتباط با گرم شدن زمین می‌داند یا خیر؟ در اینجا می‌کوشیم به جنبه‌هایی از این سؤال بپردازیم.
امسال در بزرگ‌ترین آتش سوزی تاریخ کالیفرنیا، دست کم 31 نفر شامل چند مامور آتش نشانی جان باختند؛ 4% مساحت کالیفرنیا (بیش از 1.6 میلیون هکتار زمین) خاکستر شد؛ میلیون‌ها حیوان حیات وحش و هزاران خانه و کاشانه نابود گردید. گرم‌ترین ماه اوت در تاریخ 141ساله آمارگیری، در «دره مرگ» کالیفرنیا با 54 درجه سانتیگراد رقم خورد. خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد رکورد گرم‌ترین ماه سپتامبرامسال شکسته شد و متصدیان هواشناسی آمریکا اعلام کردند سال 2020 به احتمال 66% رکورد گرم‌ترین سال را رقم خواهد زد.
«وید کروفوت» متصدی سازمان منابع طبیعی کالیفرنیا در برنامه اخیر 60 دقیقه «سی بی اس» می‌گوید “کالیفرنیا در سال 2016 از یک دوره خشکسالی 5 ساله فارغ شد. شدت این خشکسالی را، که ما خشکسالی عظیم نامیده‌ایم، در عرض هزار سال بی‌سابقه بوده است. جوامع بسیاری در کالیفرنیا عملاً بی‌آب شدند … و ما با چالش زیستی مواجه شدیم… در آن خشکسالی بیش از 160 میلیون درخت در رشته کوه‌های «سیرا نوادا» خشک شد… آتش‌سوزی «کریک»، بزرگ‌ترین آتش‌سوزی تاریخ کالیفرنیا در مرکز نابودی این درخت‌ها مشتعل شد… حرارت این آتش به حدی بود که ابری از دود به ارتفاع 15کیلومتر سر به آسمان کشید… و 50 میلیون نفر در ایالات غربی آمریکا به مدت چند هفته از بدترین آلودگی هوا در کره زمین رنج بردند».
«تام پورتر» رئیس سازمان آتش‌نشانی کالیفرنیا در برنامه فوق می‌گوید «بزرگ‌ترین آتش‌سوزی‌های امسال توسط صاعقه (آذرخش) طوفان‌ها رخ داد. هوا چنان خشک بود که باران قبل از رسیدن به زمین تبخیر می‌شد و ماموران آتش نشانی با صاعقه‌های خشک مبارزه می‌کردند». تعداد طوفان‌های ویرانگر استوایی که امسال از خلیج مکزیک وارد آمریکا شده‌اند تا کنون به 27 تا رسیده و بیش از دو برابر تعداد معمول است. آخرین طوفان، »ذتا» با شدت رسته‌بندی شماره 2 در خاک «لویزیانا» به زمین نشست و دست کم 6 نفر جان باختند و بسیاری شهرها مستغرق شدند.
شهر «هوستون» (تکزاس) در عرض پنج سال اخیر، 5 مرتبه شاهد طوفان‌های 500 ساله بوده است. مجله نیویورک اینتلنجنسر می‌نویسد در عصر گرمایش زمین این واژه از مفهوم واقعی بیگانه شده است. زمانی این واژه به طوفانی اطلاق می‌شد که بر اساس داده‌های تاریخ هوا شناسی، می‌توانست فقط یک مرتبه در عرض 500 سال اتفاق بیافتد. تغییر اقلیم عملاً ماندنی ست. رکوردهایی که مرتب شکسته می‌شود، از دمای بالا و خشکسالی و آتش‌سوزی گرفته تا بارش‌های سیل آسا و طوفان‌های ویرانگر، همچنان تکرار خواهد شد. هر رخداد هواشناختی که از این پس اتفاق می‌افتد، عملاً بی‌سابقه خواهد بود.
این مجله ادامه می‌دهد در 20 ژوئن امسال دمای شهر کوچک «ورخویانسک» در سیبری رکورد گرمای قطب شمال را شکست و به 38درجه سانتیگراد رسید. طبق محاسبات یک هواشناس دانمارکی احتمال رخداد چنین واقعه‌ای بدون پدیده گرمایش زمین، فقط یک بار در 100 هزار سال است. در اثر آب شدن خاک منجمد قطب شمال، یکی از ذخایره نفتی فرو نشست و 21 هزار تن نفت خام (2/3 میزان نشت نفت در سانحه اگزان-ولدیز) در رودخانه محلی تخلیه شد.
اما تهدید اصلی ناشی از آب شدن خاک منجمد قطب شمال، که حاوی دو برابر میزان کربن در آتمسفر زمین است، شروع فعالیت‌های میکربی و فتوشیمیایی است که نهایتاً منجر به انتقال کربن از زمین به آتمسفر می‌گردد، و این بازخورد مثبت، تشدید گرمایش زمین را به همراه می‌آورد. امروز روزنامه گاردین گزارش داد ذخائر منجمد گاز متان در سواحل شرقی سیبری در قطب شمال شروع به آب شدن و نشت گاز متان به آتمسفر کرده است. اثرات گلخانه‌ای گاز متان چندین برابر شدیدتر از گاز دی‌اکسید کربن است.
وبگاه فرمانداری کالیفرنیا نشان می‌دهد نزدیک به یک‌سوم مساحت کالیفرنیا را جنگل‌ها و مرتع‌های طبیعی پوشانده (13 میلیون هکتار) است. اما فقط 3% از این اراضی (400 هزار هکتار) متعلق به ایالت کالیفرنیا ست. مابقی این زمین‌ها 57% ( 7.7میلیون هکتار) متعلق به سازمان‌های دولت فدرال (خدمات جنگلبانی، اداره مدیریت زمین، و پارک‌های ملی)، و 40% (5.4میلیون هکتار) متعلق به افراد خصوصی، طایفه‌های بومی آمریکا، و شرکت‌های چوب و الوار است. بنابراین، از نظر قانونی مسؤولیت مالی و نگهداری 97% جنگل‌ها و مرتع‌های طبیعی کالیفرنیا به عهده دولت فدرال و صاحبان خصوصی است.
اما با کمال تعجب نیمی از بودجه کالیفرنیا جهت مدیریت سوخت جنگل‌ها (هرس و قطع درختان)، در جنگل‌های متعلق به دولت فدرال هزینه می‌شود!
هفته‌نامه «گرست» در 29 ماه اوت می‌نویسد خط مشی اداره جنگلبانی بیش از یک قرن محدود به اطفاء حریق بوده است. جسیکا مورس، معاون مدیریت جنگل‌های کالیفرنیا می‌گوید «شعار افتخاری این سازمان، اطفاء حریق تا قبل از ساعت ده صبح بود. بنابراین، اقدامات پیشگیرانه در دستور کار قرار نداشت و امروز با جنگل‌هایی بسیار فشرده و تنیده با ذخیره سوخت هنگفت مواجه‌ایم که با حرارت بالا می‌سوزد و ویرانگر ست». جوامع بومی آمریکا به مدت چندین قرن با هرس درختان و آتش زدن قسمت‌های محدودی از جنگل‌ها و به وجود آوردن مناطق ایمن، به صورت مؤثر از آتش‌سوزی‌های عظیم پیشگیری می‌کردند.
در دهه 1980 اداره جنگلبانی در نظر داشت با تغییر خط مشی و قطع و هرس درختان بلند، آتش‌سوزی را در محدوده جنگل‌ها مهار کند. اما سیاست‌های نئولیبرال «رونالد ریگان» جهت دیگری را برگزید. به گمان نئولیبرال‌ها سرمایه‌گذاری در بخش‌های اجتماعی مخالف رونق اقتصادی ست.
«لیروی وسترلینگ» در دانشگاه کالیفرنیا، پژوهشگر آتش‌سوزی‌های طبیعی و تغییرات آب و هوا می‌گوید «طی دو نسل، سرمایه‌گذاری ما در کلیه بخش‌های عمومی و اجتماعی، بسیار ناچیز بوده و اکنون به هر جا نگاه کنید اثرات مخرب آن مشهود است: جاده‌های ویران، سیستم بهداشتی در حال نزار، عقب‌مانده در بخش انرژی‌های تمیز، و جنگل‌های‌مان در حال سوختن».
متخصصین معتقدند جهت ایمنی عمومی و حفاظت محیط زیست می‌باید سالیانه لااقل 400 هزار هکتار زمین در جنگل‌ها و زمین‌های طبیعی کالیفرنیا احیاء شود. کاهش آتش سوزی همچنین اثرات مثبتی در اقتصاد مناطق روستایی و ایجاد شغل، کیفیت منابع آب‌های طبیعی، حفاظت حیات وحش و تنوع زیستی، و کاهش گازهای گلخانه‌ای دارد.
بالاخره در ماه اوت امسال اداره جنگلبانی (فدرال) توافقنامه‌ای با ایالت کالیفرنیا امضاء کرد و طبق مفاد آن متعهد شد همانند دولت کالیفرنیا سالیانه 200 هزار هکتار از جنگل‌ها و مرتع‌های طبیعی را به مدت 20 سال احیاء کند. احیاء این زمین‌ها شامل هرس درختان، قطعه کردن درختان ریشه کن شده، آتش سوزی تحت کنترل، و قطع درختان در مکان‌هایی که از نظر بوم‌شناسی و اقتصادی منطقی است. این خبر با استقبال و دلگرمی گستره وسیعی از نهادهای محیط زیستی روبرو شد، اما برخی پژوهشگران هشدارهایی را نیز متذکر شدند.
خبرگزاری «بی بی سی» در 15 سپتامبر می‌نویسد پرفسور «استفان دوئر» متخصص آتش سوزی‌های طبیعی در دانشگاه سوانسی می‌گوید «با تأکید مستمر بر اطفاء حریق، اکنون در اثر تغییرات آب و هوا، پوشش‌های گیاهی تبدیل به بشکه باروت شده‌اند. ترکیب شرایط خشک‌تر و گرم‌تر و بادهای شدید، عامل اصلی آتش‌سوزی‌های اخیر بوده است». وی اضافه می‌کند در واقع مشخص نیست که آیا کاهش ذخیره سوخت در جنگل‌ها، می‌توانسته تأثیری در کاهش آتش‌سوزی‌های اخیر داشته باشد… «موضوع اساسی این است که شرایط بحرانی اقلیمی، عامل اصلی این آتش‌سوزی‌های شدید است».