رادیو زمانه ـــ رها رستمی – قرارداد اکثر آنان موقت است، و دریافتیشان اندک. بسیار کم پیش میآید که همان حقوق کم هم سر وقت به آنها پرداخت شود. دولت با سپردن حوزه کاری آنان به شرکتهای پیمانکاری خود را از مسئولیت در قبال برقکاران کنار کشیده است.روشنایی خانهها، خیابانها، مدرسه و دانشگاهها و تداوم فعالیتهای صنعتی و تولیدی وابسته به برق، مدیون تلاشهای شبانهروزی نیروهای متخصصی است که از لحاظ برخورداری از مزیتهای شغلی در پایینترین مرتبه قرار دارند. با وجود این که بارِ اصلی تعمیر و نگهداری از چرخه تولید و توزیع برق بر عهده کارکنان فنی و تحصیلکرده است، وضعیتی متناسب با نوع فعالیت و خطرهای شغلیشان ندارند. در این گزارش به وضعیت شغلی و صنفی آنها میپردازیم.
عبور از فیلتر استخدام
بهکارگیری کارکنان فنی اتفاقات برق در ایران همچون سایر بخشهای اجرایی، علاوه بر شرایط معمول استخدام، فیلترهای سیاسی ـ عقیدتی و تخصصی خاص خود را هم دارد. دانشآموختگان رشتههای کامپیوتر، الکترونیک، برق قدرت، ماشینهای الکتریکی و سایر رشتههای مرتبط، پس از تمام شدن درسشان باید منتظر بمانند تا یک روزی و یک جایی چشمشان به یک آگهی استخدام بیافتد.
آنها پس از موفق شدن و بیرون آمدن از گردونه سرسخت رقابت برای استخدام شدن، خود را در رقابت دیگری مییابند. رقابت بر سر اثبات «خوب بودن» خود به مسئولان استخدام و عبور از سد گزینشهای آنها. زیر تأثیر سیاستهای آموزشی سالهای گذشته، سیلی از دانشآموختگان دانشگاهی در بازار کار و استخدام وجود دارند که بالقوه رقیب یکدیگر تلقی میشوند.
از همان ابتدای پذیرش در دانشگاه، کاملأ مشخص است که هیچ زیرساختی برای اشتغال همه آنها وجود ندارد. ظرفیت بازار کار محدود است؛ اما تعداد دانشجویان و دانشآموختگان بسیار بیشتر از آن. بنابراین عده بسیار زیادی از آنها از همان ابتدا رقابت را باختهاند. برای نمونه طبق آخرین نتیجه طرح «رصد اشتغال دانشآموختگان» در سال ۹۸، از میان دانشآموختگان مقطع کارشناسی رشته مهندسی برق که معمولأ باید توسط بخشهای وزارت نیرو به کار گرفته شوند، تنها ۵۸,۹۴ درصد شاغل بودهاند. پس از پذیرش شدن در آزمون و عبور از فیلترهای گزینشی، آنها دوره آموزشی دیگری را هم طی میکنند که طی آن برای کارهای عملی پرخطرتر از پاس کردن واحدهای درسیشان آماده میشوند. مطابق رویه معمول آنهایی که از این صافی عبور میکند باید خوشحال باشند که پس از تحمل سختیهایی توانستهاند به شغل تخصصیشان برسند، کار کنند و در ازی آن پول بگیرند. اما به زودی سرخورده میشوند و مشخص میشود که آن همه تلاش تناسبی با وضعیت کاریشان ندارد.
دلزدگی از شغل و مزیتهای آن
اولین و مهمترین چیزی که امنیت شغلی آنها را متزلزل میکند، قراردادی بودن استخدام است. طبق آمارهای سال ۹۸ شرکت توانیر، ۴۷۷۴۴ نفر از کل کارکنان صنعت برق ایران در دسته کارکنان «غیررسمی» جای داده شدهاند که عمدتأ نیروهای قراردادی و شرکتی هستند و از مزیتهای نیروهای رسمی محرومند. نیروهای رسمی صنعت برق هم عمدتأ مدیران سطح میانی و بالایی هستند که سطح تحصیلاتشان تفاوت چندانی با کارکنان اتفاقات برق ندارد. اما فیشهای حقوقی بسیار متفاوتی دارند که بر اساس سابقه کاریشان بین ۸ تا ۲۰ میلیون در ماه است. معمولأ آنهایی که از جایی سفارش میشوند یا از سهمیه خاصی همچون بنیادشهید برخوردارند، در پُستهای مدیریتی و اداری به کار گرفته میشوند. این در حالی است که مجموع حقوق دریافتی کارگران اتفاقات برق، کمتر از ۴ میلیون در ماه است.
این حقوق، نتیجه افزایش ۲۱ درصدی حقوق سال ۹۸ است که هیچ تنابسبی با بودجه عمومی وزارت نیرو ندارد. هزینههای اختصاصدادهشده به وزارت نیرو در قانون بودجه سال ۹۸، ۶,۶ هزار میلیارد ریال بوده و د لایحه بودجه سال ۹۹ به ۱۵,۴ هزار میلیارد رسیده است. یعنی این رقم افزایشی ۱۳۳ درصدی داشته است. اما حقوق کارکنان و گردانندگان اصلی این وزارتخانه به این اندازه افزایش نداشته است. مجموعه این تبعیضها و بیعدالتیها سرخوردگی و دلزدگی را برای کارگران اتافاقات برق به دنبال دارد. فعالیت شغلی در چنین شرایطی برای آنها لذتبخش نیست و تنها از روی اجبار است. در شرایط تبعیضآمیز، آنها نمیتوانند خود را عضوی از یک مجموعه بدانند و به آن احساس تعلق داشته باشند.
سرگردان میان دولت و بخش خصوصی
بسیار کم پیش میآید که همان حقوق کم هم سر وقت به آنها پرداخت شود. به این دلیل که دولت با سپردن آنها به شرکتهای پیمانکاری خود را از مسئولیت در قبال آنها کنار کشیده و پیمانکاران هم طبق عادتشان هیچگاه به کارکنانشان هیچ توضیحی نمیدهند و تنها در شرایطی که آنها دست به اقدامی جمعی بزنند، حساب کارشان را میکنند.
شرکت توانیر هر ساله فعالیتهای میدانی و مداوم ادارههای برق هر شهرستان را به مزایده میگذارد و هر تیم پیمانکاری که کمترین رقم ممکن را برای اداره آن پیشنهاد دهد، برنده میشود. رقابت میان شرکتهای پیمانکاری باعث میشود که هر کدام برای جلب رضایت اداره برق و دست و پا کردن سابقه کاری برای خود و شرکتشان، کمترین رقم ممکن پیشنهاد داده شود. اولین چیزی هم که از این رقمهای پیشنهادی پایین متأثر میشود، حقوق کارکنان قراردادی و شرکتی اتفاقات برق است. یکی از کارگران تکنسین در اینباره میگوید که حتی بسیاری از وقتها پیش میآید که یک شرکت پیمانکاری نه تنها از فعالیتش طی یک سال در شرکت توانیر سودی نمیبرد، بلکه از جیب خودش هم باید خرج کند. تنها به این امید که سابقه کاری جور کند و در سالهای بعدی هم بتواند در مزایده برنده شود.